Στις 8.20 το πρωί της Δευτέρας, 15 Ιουλίου 1974, εκδηλώθηκε το πραξικόπημα κατά της κυβέρνησης Μακαρίου. Τεθωρακισμένα, άρματα μάχης και επίλεκτες ομάδες της Εθνικής Φρουράς (κυρίως των Δυνάμεων Καταδρομών) καθοδηγούμενες από χουντικούς αξιωματικούς και στελέχη της ΕΟΚΑ Β’ πραγματοποίησαν επίθεση στο προεδρικό μέγαρο, την Αρχιεπισκοπή, το Αρχηγείο της Αστυνομίας, το στρατόπεδο του Εφεδρικού σώματος, το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου (ΡΙΚ), το κτήριο της Αρχής Τηλεπικοινωνιών Κύπρου (ΑΤΗΚ) και άλλα στρατηγικά σημεία στη Λευκωσία και σε άλλες πόλεις.

Το προεδρικό μέγαρο δέχτηκε σφοδρή επίθεση από καταδρομείς και τεθωρακισμένα, ακόμη και με πυροβόλα όπλα. Μέλη της προεδρικής φρουράς ανταπέδωσαν τα πυρά. Ωστόσο, σύντομα το κτήριο καταλήφθηκε από τους πραξικοπηματίες και παραδόθηκε στις φλόγες.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο οποίος εκείνη την ώρα είχε συνάντηση με παιδιά κατηχητικού σχολείου από την Αίγυπτο, κατάφερε να διαφύγει από το προεδρικό μέγαρο με τη συνοδεία μικρής ομάδας αστυνομικών. Κατευθύνθηκε αρχικά προς το γειτνιάζον μετόχι της Ιεράς Μονής Κύκκου, όπου μέλη του Εφεδρικού σώματος και πολίτες αντιστασιακοί πρόβαλαν αντίσταση. Με τον τρόπο αυτό καθυστέρησαν την κίνηση αρμάτων μάχης από το στρατόπεδό τους στην Κοκκινοτριμιθιά προς τη δυτική πλευρά του προεδρικού μεγάρου.

Αφού αντιλήφθηκαν έγκαιρα τι συνέβαινε στο μετόχι της Ιεράς Μονής Κύκκου, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και οι συνοδοί του πήγαν στην Κλήρου και από εκεί κατευθύνθηκαν προς την Ιερά Μονή Κύκκου στο Τρόοδος, όπου θα ήταν πιο ασφαλείς. Στο μοναστήρι του Κύκκου είχαν συγκεντρωθεί αστυνομικοί, μέλη του Εφεδρικού σώματος και αντιστασιακοί κάτοικοι της περιοχής.

Στην Πάφο είχε στηθεί αυτοσχέδιος ραδιοφωνικός σταθμός από τον υπάλληλο του ΡΙΚ, Νίκο Νικολαΐδη, μέσω του οποίου πολλοί δημοκρατικοί πολίτες εκφωνούσαν συνθήματα, καλώντας τον λαό να προβάλει αντίσταση στο πραξικόπημα. Όταν πληροφορήθηκε για το γεγονός αυτό, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αποφάσισε να μεταβεί στην Πάφο για να απευθύνει διάγγελμα προς τον κυπριακό λαό. Με το διάγγελμά του ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος προσπάθησε να ενθαρρύνει την αντίσταση στο πραξικόπημα. Ανέφερε:

«Ελληνικέ κυπριακέ λαέ. Γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις. Γνωρίζεις ποίος ομιλεί. Είμαι ο Μακάριος. Δεν είμαι νεκρός όπως η χούντα των Αθηνών και οι εδώ εκπρόσωποί της θα ήθελαν. (…) Εγώ ήμουν ο στόχος της χούντας. Κι εφ’ όσον εγώ ζω, η χούντα στην Κύπρο δεν θα περάση. (…) Πρόβαλε παντοιοτρόπως αντίστασιν εις την χούνταν. Μη φοβηθείς. Διαδήλωσε την θέλησιν και την απόφασίν σου να αντισταθής και να αγωνισθής»